martes, 8 de diciembre de 2009

SINOI BAWICHÍ BETEAMI


Bilé raíchali ni mi ruyéma, mapu guite mujé wé kipúnali raíchali mapu chabei kiyá jonsa kipúru, ké tasi ni nakí mapu mu tamí lowíami anéma jená raíchali kítira mapu ni mi ruyéma, alá ni mi anéki lárubaa né. Mapu remi tamí kalesa ka ké ni ché mi ruyémali  raíchali, chá rikámi tamí kaléma alé,  ké kalélíami jú má ochérami ko mapu guite ko wé machí raíchali alí nátali wé natéami.

Tamí ché pe taa bakiyá alí ni mi che ruyémali  raíchali.

Chabé wekabé bamíbali, nejé ko má ke sí rewáki échi raíchali kítira, wé alá ni newalá raíchali mapu tamí ruyéi kíni ochípali alí kíni akáchuli.

Aminá bawichí anelíachi chabei kiyá walú maníla rua  bawí, né welési níla rua. Jípi ko echimí mapu oná walú bawí maníli pé welé epó karua   jípi kó alí  pé wakichéa  wilikarua  weé, pé rapaa ma wilikárua, echiná mulípi chérami kilimento échala chi ju.

Wé alabéchi ké chabé ko, ké mapu regá jípi, alí ko balá wé alá sébali ukúachi ké   suwába namuti mapu ichiwá wé alá rakéi, né alá anáchai  sunú bilé bamíbali á batali wé manaká a sí, ké tasi risoa nokáli  pagótami ko bawí newaléa, sinibí bamíbali walú bawéachi ké.

¿Acha wé kanilia rejoili échi ralámuli?

Wabé kanilia eperéili mapu regá á  bijí, a bela ajaré namuti ké mé alabé niruili nalí bé á bijísi ta kánilia eperé jenaí kawichí mapu onata muchuwaraami ju chabé kiyá jonsa.

Echiná walú bawírili be né walú sinoi betéila ruá, sineami ralámuli wé majái échi ne walú sinoi, né alá umera ruai bilé bóisi awáa, wesá chisíla rua. Ké áabi wé wekáa ruai wáasi bicero, káawi alí murra ma.

Wabé bela majala rua ralámuli, pé námusa bi alíi chobísiachi mápu kusúchachi, né wabé majala rua, ké wesi mulíwi mapu alí machinasa re echi sinoi ko, má alá ku butuwísa bawéchi alí ku mulípi járaami ke échi ralámuli suwéki bawéchi. Echi regá á olaká bikéa kuuchi koala rua

Má ni mi chualá retewá mapu mi tamí ké mé alá bichíi, chú ko remi tamí ké bichiipa, a né bichíwali raíchaa atí, mapu regá nejé ayéna chó ruyéraami jú ajaré ochérami kítira, ayena á eperé bijí ajaré ralámuli ochérami mapu á rewáli echi walú sinoi amina  bawichí.

A lá ni mi ruyéli jená walú sinoi kítira, siné rawé sineami ká napawíli raíchaa chú regá meása ré échi walu sinói, alí chú regá meláisa re.

Ayena chó né wabé majáli echi na eperéami mapu alí námuli aminá mekabé Humariza anelelíachi walú sinoicho betéo, echiná walú bakóchi betea ruai echi walú sinoi.

Ariká bela napawíka raíchali wilibé nokáli raícha alí ariká katuili mapu okuá ralámuli wé waliniami alí wé jiwérami aminá relèki ulìrirli simáma wasálowa apesia, echi regá aníli echi owiruami.

A bela ko omáwaka riká nokimea sineami ralámuli alí wasalowa roéba echiná bawechi mapu guite aminá mekabé siméa échi chati alewá mapu echiná namúti suwayá atí,i né wabé chati níli échi walú sinoi, echi regá ná mekabé júlali molewá sí kúrusi olaká, mapu riké ke tasi jenaí wichimoba betéami ka echi walú  sinoi pe mapu riké alewátiri najítukami ká.

Ma bile tarali simíruli alí má karéwili suwába namúti mapu sineami ka omawaba echi sinoi mekabé júlaa.

Ma alikítali chótali échi tubuli awíami , batali wé bajíli, alí ma wé nasípa rokoo echi owirúami ma chótali omána echiná molebáa wasáluwa náti, né bichíwali á ké échi, alí échi walú sinoi ne repabo inísia akíba rua. Sineami mapu echoná énali sí omáwa rewáli  sinoi inísiachi, né walú sinásika akíbaacha ruai échi walú sinoi.

Wé iníka máli alí ariká boléachi anelíachi nawaká echiná asíali. Jípi ko Laguna de Aboreachi anelíwa, echiná ko wakichéa wilíli chabei  kiyá.

Bawichí eperéami ko sineami wé kanilia  ripili  sinoi má melása, pé teli bi wé kaniili mapu guite pé mináana echi bawí má wakichéli. mapu regá jípi  pé chuwé wakichéa wilí.

Mapu á raéi ko alá ikíi mapu lakuna boléachi walú bawí maní jípi, echiná bela á betéa atiká rua a bijí. Echiná á betea rua échi sinoi nalí ma ke chibi isia ruá,  né wiláami ka rua jípi ma ke wesi majaria ruá mapu regá chabei kiyá.

Echi regá niíli, mujé ikíi binoi áchamu tamí bichíi jená raíchali kítira, nárika má áchamu bichíii echimí bawichí eperéami chú yeri raíchali mí ruyéra. Bawichí chabei kiyá walú bawí maníla rua, alí échi sinoi níli mapu bawí tibua asáli  ke nakiili mapu wakichéma,  échi alí jonsa má wakichéli walú  bawí.

Bustillos Gardea NOEL IRAN, Sotelo Holguín MARIA DEL CARMEN. CUENTOS DE LA SIERRA TARAHUMARA/ RA'ICHALI KAWICHÍ NIRÚAMI (ED. BILINGÜE ESPAÑOL/RARÁMURI). Chihuahua, México. Doble Hélice Ediciones. Colección Sol y Arena No. 17. 2007

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Son bienvenidos todos los comentarios que se expresen de forma constructiva y respetuosa. Saludos!